Door Stijn de Jong
Buideldieren doen het de laatste tijd erg goed. Althans, op internet. De liefde voor koala’s en wombats spatte van het online discourse na de tragische bosbranden in Australië begin 2020 en op Twitter bestaan er accounts die elk uur een buidelrat posten. Om de placentaloze zoogdieren van Frans-Guyana te leren kennen duiken we eerst de evolutie in.
Buideldieren uit Laurasië
De buideldieren vormen de enige overgebleven clade uit een grotere groep zoogdieren die de Metatheria heten. Samen met de Monotremen (o.a. mierenegels en vogelbekdieren) en de Eutheria (de placentale zoogdieren, waar wij zelf toe behoren) beslaan ze alle nog bestaande zoogdiersoorten. In alle waarschijnlijkheid zijn de buideldieren 65 miljoen jaar geleden als groep ontstaan op het supercontinent Laurasië, waar nu Noord-Amerika ligt.
Een reis de wereld over
Om onbekende redenen zijn de buideldieren in Noord-Amerika vervolgens uitgestorven, terwijl veel andere leden van deze groep naar Zuid-Amerika zijn gemigreerd. Hier zijn de buideldieren enorm gaan diversifiëren naar honderden verschillende soorten, waarvan een groot deel inmiddels niet meer bestaat als gevolg van sterke competitie met placentale zoogdieren. Toen vulkanische activiteit de twee Amerikaanse continenten weer verbond is een deel van de buideldieren het noorden opnieuw gaan koloniseren, waarvan de geliefde Virginiaanse buidelrat het enige overlevende resultaat is. De buideldieren hebben tenslotte via Antarctica het Australische continent bereikt, waarschijnlijk met behulp van natuurlijk ontstane vlotten van plantaardig materiaal. Een flinke prestatie, want het is andere groepen zoogdieren uit Zuid-Amerika niet gelukt om down under te komen.
Immuun voor giftige slangen
Een van de meest iconische soorten die je in Frans-Guyana kan vinden is de zuidelijke buidelrat Didelphis marsupialis. Het dier lijkt sterk op de nauw verwante Noord-Amerikaanse buidelrat in zowel uiterlijk als gedrag. Beiden trekken veel naar het stedelijk gebied toe, waar ze net als wasberen vuilnisbakken plunderen en soms op onhandige plekken een nest beginnen. Wanneer het dier zich bedreigd voelt zal het ofwel dood spelen ofwel een hard sissend geluid maken, als een in het nauw gedreven slang. Ongelooflijk genoeg zijn de buidelratten immuun voor het gif van de groefkopadders, een familie die onder andere de lanspuntslangen en ratelslangen bevat. Deze adaptatie stelt de opossums in staat om zich probleemloos te verdedigen tegen de reptielen of ze zelfs als prooi te vangen.
Als een vis in het water
Verreweg het meest opmerkelijke buideldier is de wateropossum (Chironectes minimus). In Frans-Guyana wordt deze ook wel yapok genoemd, naar de Oyapock rivier die de grens vormt tussen Brazilië en Frans-Guyana. Het dier doet zijn naam eer aan en is volledig aangepast aan een gedeeltelijk leven in het water. De achterpoten zijn breed en symmetrisch en hebben vliesjes om vlug te kunnen zwemmen. Bovendien heeft de opossum een waterdichte vacht. Zijn dieet bestaat vooral uit vissen, krabben en grote waterinsecten die vaak worden opgepeuzeld in een groot hol aan de waterkant. Het plantaardige nestmateriaal waarmee de modderige vloer wordt bedekt neemt het dier al zwemmend mee met behulp van zijn flexibele grijpstaart.
De meest waanzinnige aanpassing die de wateropossum heeft betreft de daadwerkelijke buidel. Deze zit ondersteboven voor extra stroomlijning en kan met behulp van een sluitspier volledig waterdicht worden gemaakt, zodat de aanwezige jongen niet verdrinken wanneer hun moeder op pad gaat. Ook het mannetje heeft een buidel, maar dan eentje om zijn genitaliën in op te bergen om tijdens het zwemmen niet gehinderd te worden door een bungelend geslachtsorgaan. De enige andere soort waarbij ook mannetjes over een buidel beschikken was de buidelwolf, een Australisch dier dat helaas in 1936 is uitgestorven. Gelukkig heeft de wateropossum een wijd verspreidingsgebied en is de kans op uitsterven momenteel erg klein; hier draagt Stichting Trésor tenslotte ook aan bij.
Ga terug naar het overzicht